Ustawa o ochronie sygnalistów to prawo mające na celu ochronę osób, które zgłaszają nieprawidłowości w organizacjach, instytucjach publicznych czy firmach. Sygnaliści (ang. „whistleblowers”) informują o nadużyciach, które mogą zagrażać interesowi publicznemu, np. korupcji, łamaniu prawa, naruszeniach ochrony środowiska czy praw pracowniczych.

Ustawa dotyczy pracowników, współpracowników, a także innych osób mających styczność z firmą lub organizacją, takich jak dostawcy, kontrahenci, wolontariusze, czy stażyści. Obejmuje zarówno sektor publiczny, jak i prywatny.

Sygnaliści mogą zgłaszać nadużycia dotyczące:

• naruszenia prawa pracy,
• ochrony środowiska,
• ochrony danych osobowych,
• korupcji,
• oszustw finansowych,
• bezpieczeństwa publicznego,
• innych działań, które naruszają prawo lub zagrażają interesowi publicznemu.

Zgłoszenia mogą być dokonywane:

• wewnętrznie w ramach struktury organizacji, np. do specjalnie wyznaczonego działu lub osoby,
• zewnętrznie do odpowiednich organów państwowych,
• w niektórych przypadkach, publicznie, np. poprzez media, jeżeli zgłaszanie wewnętrzne i zewnętrzne nie przyniosło efektów lub istnieje poważne zagrożenie dla interesu publicznego.

Sygnalistom przysługują:

• ochrona przed represjami, takimi jak zwolnienie z pracy, degradacja, mobbing, czy inne działania odwetowe,
• zachowanie anonimowości
• prawo do rzetelnego rozpatrzenia zgłoszenia,
• ochrona przed dyskryminacją lub innymi negatywnymi konsekwencjami wynikającymi z ujawnienia nieprawidłowości.

Pracodawcy mają obowiązek:

• wprowadzić i utrzymywać odpowiednie procedury zgłaszania nieprawidłowości, w tym kanały zgłoszeniowe,
• zapewnić, że sygnaliści są chronieni przed działaniami odwetowymi,
• rzetelnie badać każde zgłoszenie i podjąć odpowiednie działania naprawcze.

Brak wdrożenia odpowiednich procedur ochrony sygnalistów lub represje wobec osób zgłaszających nieprawidłowości mogą prowadzić do sankcji, w tym kar finansowych i innych konsekwencji prawnych.

Sygnalista nie musi posiadać pełnych dowodów, ale powinien działać w dobrej wierze i na podstawie wiarygodnych informacji. Zgłoszenie musi opierać się na uzasadnionych podejrzeniach, że doszło do naruszenia prawa.

• Zwiększenie przejrzystości w organizacjach,
• Poprawa kultury organizacyjnej i etyki pracy,
• Wczesne wykrywanie nadużyć i przeciwdziałanie poważniejszym problemom,
• Budowanie zaufania pracowników do pracodawcy,
• Ochrona interesu publicznego i zwiększenie odpowiedzialności firm.

Sygnaliści działający w dobrej wierze i zgłaszający nieprawidłowości zgodnie z prawem nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności. Jednakże fałszywe zgłoszenia dokonane świadomie mogą prowadzić do konsekwencji prawnych.

Tak, przepisy o ochronie sygnalistów wynikają z dyrektywy Parlamentu Europejskiego, która zobowiązuje państwa członkowskie do wdrożenia odpowiednich regulacji krajowych. Poszczególne kraje mogą jednak dostosowywać przepisy do swoich specyficznych warunków prawnych i organizacyjnych.

Każde państwo członkowskie Unii Europejskiej miało obowiązek wdrożyć odpowiednie przepisy do krajowego porządku prawnego do końca 2021 roku. W Polsce zgodnie z ustawą z dnia 16.06.2024 czas na wdrożenie wymogów jest określony na 25.09.2024r.

Zgodnie z dyrektywą, obowiązek wdrożenia przepisów dotyczy:

• organizacji zatrudniających co najmniej 50 pracowników,
• wszystkich podmiotów sektora publicznego, niezależnie od wielkości,
• organizacji z branży finansowej, niezależnie od liczby pracowników.